Sự trỗi dậy của tầng lớp trung lưu, cùng với đó là nhu cầu tiêu dùng tăng vọt và sự bùng nổ kinh tế mạnh mẽ đã đưa Philippines vào một thời kỳ phát triển chưa từng có. Tuy nhiên, đằng sau những con số tăng trưởng ấn tượng ấy là một thực tế đáng báo động: cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa ngày càng trầm trọng.
Để đối phó với tình hình này, chính phủ, giới học thuật và xã hội dân sự Philippines đã cùng nhau chung tay, dưới sự hỗ trợ của Ngân hàng Thế giới, triển khai nhiều hoạt động nghiên cứu, tư vấn và nâng cao nhận thức. Những nỗ lực này đã góp phần xây dựng nên các chính sách quản lý hiệu quả đối với tiêu thụ, thu hồi và tái chế nhựa.
Những thập kỷ qua chứng kiến những nỗ lực đáng kể của Philippines trong việc xây dựng một hệ thống quản lý chất thải toàn diện, với những cột mốc quan trọng như Đạo luật Quản lý Chất thải Rắn Sinh thái năm 2000 và Kế hoạch Hành động Quốc gia về Rác thải Biển. Tuy nhiên, để biến những khung pháp lý này thành hiện thực, đòi hỏi sự quyết tâm cao hơn trong việc thực thi và sự tham gia tích cực của toàn xã hội
Nguyên tắc “Người gây ô nhiễm phải trả tiền”
Năm 2023 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong cuộc chiến chống lại ô nhiễm nhựa tại Philippines với sự ra đời của Luật Trách nhiệm Mở rộng của Nhà sản xuất (Extended Producer Responsibility – EPR). Luật pháp này đặt ra yêu cầu bắt buộc đối với các doanh nghiệp lớn, đồng thời khuyến khích sự tham gia tự nguyện của các doanh nghiệp nhỏ hơn, tạo nên một khung pháp lý toàn diện và hiệu quả hơn để quản lý chất thải nhựa. Nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền” là trọng tâm của EPR, buộc các nhà sản xuất bao bì nhựa phải chịu trách nhiệm hoàn toàn đối với toàn bộ vòng đời của sản phẩm của họ, bao gồm quản lý chất thải. Điều này có nghĩa là những người đưa bao bì nhựa vào thị trường Philippines phải trả chi phí cho việc phòng ngừa chất thải, dọn dẹp và các biện pháp thu hồi.
Với lượng nhựa nhập khẩu và sản xuất khổng lồ, đất nước này không thể theo kịp nhu cầu giảm thiểu, tái chế và tái sử dụng (3R). Trước khi ban hành luật mới, gánh nặng quản lý chất thải hoàn toàn đè nặng lên vai các Đơn vị chính quyền địa phương (Local government Units – LGUs), những đơn vị vốn đã quá tải và thiếu nguồn lực để đối phó với tình hình.
Các cộng đồng ở Metro Manila mang đồ tái chế đến trung tâm thu gom
Theo luật mới, các doanh nghiệp có thể thu hồi chất thải bao bì nhựa của mình và bù đắp dấu chân nhựa của họ bằng cách thực hiện các chương trình thu hồi, thiết lập các trung tâm thu gom chất thải, hợp tác với LGU để thu hồi chất thải nhựa và thiết lập các trung tâm tái chế quy mô công nghiệp. Nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền” làm giảm gánh nặng của LGUs.
Giải pháp toàn diện cho khủng hoảng chất thải nhựa tại Philippines: Bài học từ Hàn Quốc
Ngân hàng Thế giới đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy việc thực hiện luật pháp mới về quản lý chất thải nhựa tại Philippines. Thông qua các báo cáo nghiên cứu như “Chống khủng hoảng chất thải nhựa ở Philippines”, Ngân hàng đã cung cấp những phân tích sâu sắc về mô hình EPR thành công của Hàn Quốc và đưa ra các khuyến nghị cụ thể để giúp Philippines áp dụng hiệu quả luật pháp mới này.
Nhận ra một cuộc khủng hoảng quản lý chất thải đang gia tăng, Hàn Quốc đã giới thiệu các chính sách, quy định và thực thi, hiệu quả giảm chất thải nhựa và tăng tỷ lệ tái chế trong 20 năm qua.
Những yếu tố then chốt góp phần vào thành công của hệ thống EPR tại Hàn Quốc, như nâng cao nhận thức cộng đồng, quản lý chất thải hiệu quả và đặc biệt là việc áp đặt trách nhiệm tài chính lên các nhà sản xuất, cũng chính là những bài học quý giá mà Philippines có thể học hỏi và áp dụng. Sự thành công của luật EPR tại Philippines phụ thuộc rất lớn vào việc xây dựng một hệ thống thu gom và tái chế chất thải nhựa hiệu quả, được tài trợ bởi các nhà sản xuất.
Mặc dù có thể học hỏi nhiều từ thành công của Hàn Quốc, nhưng việc áp dụng mô hình EPR tại Philippines sẽ phải đối mặt với những thách thức riêng. Địa hình đa đảo với hơn 2000 hòn đảo có người ở, cùng với cơ sở hạ tầng và dịch vụ hạn chế ở nhiều khu vực, đặc biệt là các vùng xa xôi, hẻo lánh, sẽ là những rào cản lớn. Bên cạnh đó, việc đảm bảo sinh kế và phúc lợi cho những người thu gom rác thải không chính thức cũng là một vấn đề xã hội cần được quan tâm hàng đầu.
Với việc học hỏi từ những kinh nghiệm thành công của Hàn Quốc và tập trung giải quyết những điểm yếu trong hệ thống quản lý chất thải hiện tại, các nhà hoạch định chính sách hoàn toàn có thể tạo ra những đột phá đáng kể trong việc giảm thiểu ô nhiễm nhựa, xây dựng một môi trường sống bền vững cho người dân Philippines.
Kể từ khi luật được ban hành, một làn sóng thay đổi tích cực đã lan tỏa trong ngành sản xuất bao bì nhựa. Với khung pháp lý rõ ràng và nguồn tài chính ổn định, các doanh nghiệp đã chủ động tham gia vào quá trình thu gom và tái chế nhựa, góp phần đáng kể vào việc giảm thiểu lượng rác thải nhựa thải ra môi trường. Đây là một bước tiến quan trọng trong cuộc chiến chống lại ô nhiễm nhựa, không chỉ ở Philippines mà còn trên phạm vi toàn cầu.
